İnsan ürünü kültürler, geçtiğimiz 10 bin yıl boyunca ufak avcı-toplayıcı gruplardan devasa, karmaşık organize toplumlara dönüştü. Bu büyük kültürel değişimin nasıl olageldiği gizemini büyük ölçüde korudu. Max Planck Enstitüsü araştırmacılarından Russell Gray ve Joseph Watts, insanın kültürel makro evriminin sayısal teknolojiler ve kültürlerarası veri setleri yardımıyla yeniden ele alınabileceğini öne sürüyor. Evrimsel biyoloji çalışmalarından elde edilen sayısal ve istatiksel verilerin bu kapsamlı soruya cevap verebileceğini düşünüyorlar.
Bugüne dek kültürel evrime dair araştırmaların büyük bölümü mikro evrime; yani görece kısa zaman dilimleri içinde kültürel gruplarda gerçekleşen değişimlere odaklandı. Ancak Russell Gray’in de ifade ettiği gibi, “Mikro ölçekte gözlemlenen süreçler, insanın derin tarihindeki makro evrimsel modelleri ve büyük dönüşümleri açıklamada yetersiz kalabiliyor.”
İnsanın kültürel geçmişinin çeşitliliğine ve ana hatlarına dair kültürlerarası çalışmaların ve verilerin sayısı geçtiğimiz yıllarda arttı. Örneğin, Lexibank veri bankası 2.500 dile dair bilgi içeriyor; benzer şekilde dünya üzerindeki dil ve kültürlere, din ve inanç sistemlerine, antropolojik ve etnografik araştırmalara dair veriler içeren onlarca veri bankası var. Bu veri bankaları araştırmacıların erişimine açık ve isteyen herkesin bu verileri görüntülemesine ve kaydetmesine izin veriyor.
Araştırmacılar, yeni teknoloji ürünü karşılaştırmalı filogenetik yöntemlerin bu veri tabanlarına uygulanarak insanın kültürel tarihinin yeniden oluşturulabileceğini ve insanlık tarihindeki büyük dönüşümlere dair teorilerin doğruluğunun test edilebileceğini öne sürüyor.
Gray ve Watts, Hint-Avrupa dillerinin kökenlerini; tanrıların ve insan kurban etmenin karmaşık toplumların evrimindeki rolünü yeniden oluşturmak için bu yöntemleri kullanmaya başlamış bile. Watts’a katılmamak zor görünüyor: “İnsan bilimleri çalışmalarında yeni bir sürece giriyoruz.”
Melda Bağdatlı
KAYNAKLAR
1. https://phys.org/news/2017-07-major-transitions-human-cultural-evolution.html
2. http://www.pnas.org/content/114/30/7846
Bu yazı daha önce aynı başlıkla kurious.ku.edu.tr’de yayınlanmıştır.
Dünyalılar (www.dunyalilar.org)