Sizin için mutluluk nedir? Hayat sizce bir optimizasyon problemi mi?
“Life is not an optimization problem” yazıyordu mutfak dolaplarının üstünde. “Hayat bir optimizasyon problemi değildir”. Bir önceki kiracının yazdığı notu gören ev arkadaşım sordu: “Hayat optimizasyon probleminden başka ne olabilir ki?” Ve ekledi: “Başarır başarmaz o ayrı ama herkes mutluluğunu maksimize etmeye çalışır. Aksini iddia eden de ya yeterince düşünmemiştir ya da kendine yalan söylüyordur.”. Beraber geçirdiğimiz vakitler gözümün önünden geçti. Aldatılmış hissettim. Dertlerimi dinlerken, benimle ağlarken, hep kendi mutluluğunun mu peşindeydi? Hem nasıl oluyor da rahatsız olmuyordu hayatın bütün gizemini, karmaşasını tek bir prensibe indirgemekten? Mutlu olmak… Biricik arkadaşım gerçekten “sığ” biri miydi; yoksa o cesur ve dürüsttü de ben mi gerçeklerden korkuyordum?
Aslında mutluluk konusuna pek de yabancı sayılmam. Mutluluğun doğru bir şekilde tanımlanıp ölçülmesi ve politikada kullanılması için bilimsel araştırmalar yapıyorum. “Daha zengin ülkelerin insanları daha mı mutlu?”; “Sigara vergileri sigara içenleri mutlu ediyor mu?”; “Yüksek enflasyon mu işsizlik mi insanları daha mutsuz ediyor?” gibi soruları cevaplamaya çalışıyorum. Tabii cevaplar mutluluğu nasıl tanımlayıp ölçtüğümüze göre değiştiği için biraz da kavramsal ve metodolojik konularla ilgileniyorum. İronik ama kendi küçük dünyasında hayatın amacının mutluluk olduğuna emin olamayan ben, politikanın nihai amacının insanların mutluluğunu artırmak olduğunu savunuyor, ve bunu mümkün kılmak için çalışıyorum.
Üstelik hayallerin peşinde koştuğum da söylenemez. Gelişmiş ülkelerde, ekonomik kriterler yanında mutluluk ölçümlerine göre politika yapılmasına destek çok. Amerikan Ulusal Bilim Akademisi (NAS), Birleşmiş Milletler, OECD rapor ve bildirileriyle; İngiltere, Kanada, Avustralya, Amerika gibi pek çok ülke ise milli anketlerine mutluluk soruları ekleyerek gelişmelere öncülük ediyorlar. Alternatifin ekonomik hesaplamalara dayalı bir yönetim şekli olduğunu bildiğimden yaptığım işin daha güzel bir dünyanın hazırlığı olduğunu düşünüyorum. Fakat coşkum, bilim ve politika düzlemindeki bu gelişmelerin günlük hayata yansımalarını görünce sönüveriyor. İnternette paylaşılan makaleler, çok satanlar listelerinde kitaplar, televizyon programlarında tartışmalar, şirketlerin çalışanlar için düzenlediği workshoplar… “Mutluluk” gerçek bir pazarlama furyasına dönüşmüş durumda.
Kepek önleyici şampuan formülü gibi mutluluk formülleri paylaşılması bir yana, bu furyada canımı sıkan başka bir şey daha var: hayatın bir optimizasyon problemi haline gelişi. Bir yandan, sonunda hayatın nedeni ve nasılı üstüne tartışıyor oluşumuz güzel, bu çabanın sonunda sağduyulu bir yaklaşım çıkacağına da şüphem yok ama alternatif senaryoda para ile kar-zarar hesabı yapmaktan deliye dönen bizler şimdi de mutluluğumuzu maksimize etmek için aynı şeyi yapmaya başladık gibi hissediyorum. Para sayar gibi mutlu an sayıyoruz. Orada burada paylaştığımız fotoğraflarla gösteriş için para harcar gibi mutlu an tüketiyoruz. Sorun insan doğasında mı, içinde yaşadığımız ekonomik sistemin aynı kalışında ve her yeniliği kendine dönüştürüşünde mi, yoksa aslında daha yolun başında olduğumuz için mutluluğun ne olduğunu bilmeyişimizde mi?
“Mutluluk” deyince herkesin aklına pozitif hislerle, zevkle dolu bir hayat geliyor. Oysa bilimsel gelişmeler mutluluğun bundan çok daha kapsamlı ve farklı anlamlara sahip olduğunu söylüyor. Biz tüm açgözlüğümüzle kovaladıkça kaçan, bu ana odaklanmak ile ilişkili olan, pozitif duyguların yanında acı ve üzüntünün, ve başkaları için kendi zevklerinden fedakarlık yapmanın da içinde olduğu bir mutluluk tanımı… Bilimsel kanıtlar, kişisel olarak beni daha iyi bir insan yapacağına inandığımı kalbime aklıma yatan bir mutluluk anlayışına işaret ettikçe kendime tekrar soruyorum: başarırız başarmayız o ayrı, ama biz insanların yegane amacı mutlu olmak mıdır?
Ve siz… Bu yılbaşı bir kez daha kendiniz ve sevdikleriniz için mutluluk mu dileyeceksiniz? Sizin için mutluluk nedir? Hayat sizce bir optimizasyon problemi mi?
Ayşe Yemişçigil