“İyi, zeki ve eğitimli öğretmenlere köylerde ne büyük gereksinim duyulduğunu bir bilsen! Öğretmenler için kimseye sağlanmayan olanakları yaratmak zorundayız. Bunu da bir an önce yapmalıyız; çünkü halk, her yönden yeterli bir eğitim görmezse, devlet, yeterince pişirilmemiş tuğlalardan örülmüş bir ev gibi çöküverir.”
Halkı eğitecek bu öğretmen ha! Az iş değil! Böyle birinin pılı pırtı içinde dolaşması, rutubetli, yıkıntı okullarda titremesi, durmadan tüten sobaların dumanıyla zehirlenmesi, ömrünü aksırık öksürükle geçirip, otuzuna varmadan larenjit, romatizma, verem gibi bir yığın hastalıkla bir çöküntü haline gelmesi yakışık alır mı! Bu, bir yüzkarasıdır bizim için! Düpedüz yüzkarası.”
****
Yüzyılın ilk yıllarında Anton Çehov dostu Maksim Gorki ‘ye böyle söylüyordu işte!.. Yüz yıl geçmiş aradan! Bugün aynı sözleri kendi ülkemiz için, kendi öğretmenlerimiz için yüreğimiz sızlayarak biz de sözcüğü sözcüğüne söylemiyor muyuz?
Bir gün Gorki, arkadaşı Çehov’un evinde bir öğretmen görür. Şöyle anlatır o öğretmeni: “Genellikle kendi yakışıksız görünüşünün bilinciyle yüzü kızarmış, iskemlenin ucuna ilişik, terleye terleye ve sözcüklerini, beceriksizliğini gizleyemeyen bir özenle seçe seçe, elinden geldiğince ‘eğitimli’ ve düzgün konuşmaya çabalayan, hastalık derecesinde utangaç, bir yazarın gözünde aptal görünmemek için var gücünü harcadığını saklayamayan, oysa, belki de o anda aklına düşüvermiş bir yığın sorularla Anton Pavloviç ‘i soru yağmuruna tutan bir kişidir” bu öğretmen… Kalın sesiyle önemli sözler söylemeye çalışır: “Pedagojik mevsim süresince yaşam koşullarından edinilen bu tür izlenimler, çevredeki dünyaya karşı nesnel tavır almak konusunda en küçük bir olasılık sağlama olanağını tümüyle ortadan kaldıran somut bir konglomera oluşturmaktadır.” Böyle “derin mi derin” “felsefe” ler yapmaya çalışır yazar önünde bilgiçliğini göstermek istercesine!..
***
Oysa yazar, o tatlı, doğal inceliğini elden bırakmadan çok ama çok basit bir şey sorar: “Sizin bölgede çocuklara dayak atan öğretmen var mı?” Öğretmen şaşırır, o öğretmenin kendisi olmadığını söyler, çocukları döven öğretmeni de şöyle anlatır: “Karısı hasta, evi deseniz bodrumdan farksız. Tek oda” diye başlar kendi gerçeklerini belirtmeye. O ince, o sıcak, o dost, o gerçek insan, o doğal yazar, karşısında az önceki bilgiççe konuşmasından utanmıştır. “Az önce, süslü, büyük ve gülünç sözcüklerle Çehov’u etkilemeye çabalayan bu adam, birden sarkık burnunu sallandıra sallandıra, ağzından çakıl taşları dökülüyormuş gibi konuşmaya başlamıştı. Sözleri sade ve ağırdı. Rus köylerinde süregiden lanetli, kötü yaşamın gerçeklerine ışık tutuyorlardı” diye yazar Gorki…
Öğretmen giderken Çehov’un kemikli elini uzun uzun sıkar: “Buraya gelirken okul müdürüne gider gibiydim. Bacaklarım titriyordu. Ama hindi gibi kabarmaya zorladım kendimi, size ne mal olduğumu, nice bilgili olduğumu göstermeye kararlıydım. Şimdi, kırk yıllık dostumun evinden gider gibiyim. İyi ve değerli bir düşünceyi de beraber götürüyorum. Büyük insanlar daha sade, daha çok şey anlıyorlar ve biz yoksul insanlara, aralarında yaşadığımız beş para etmezlerden daha yakınlar. Hoşça kalın, sizi hiçbir zaman unutmayacağım” der. Arkasından Çehov, Gorki’ye şu sözleri söyler: “İyi bir adam. Ama öğretmenliği uzun sürmez. Tutmazlar. Kendini ele verir yakında…”
Oktay Akbal