Evrimsel biyoloji hem kendi başına hem de başka konuların parçası olarak örnek olarak İngiltere, ABD, Gürcistan, Rusya, Kanada, İran, Portekiz, Finlandiya’da ilköğretimde ve ortaöğretimde, Ukrayna, Suriye, Mısır ve Pakistan’da ise ortaöğretimde öğretilmektedir.
İlköğretim ve ortaöğretim müfredatları incelenen ülkelerin çoğunluğunda evrimsel biyoloji; ilköğretimden itibaren yer almakta, ayrıca hepsinde lise biyolojisinde kapsamlı biçimde yer verilmektedir. Evrim konusunun müfredatta yer almadığı bilinen tek örnek ise Suudi Arabistan’dır.
Canlı dünyasına evrim temelli bütünsel bakış açısının küçük yaşlarda nasıl kazandırılabileceği konusunda uluslararası eğitim literatüründe halihazırda birçok araştırma ve müfredat önerisi bulunmaktadır.
Finlandiya
Finlandiya’da doğa ve ekoloji eğitimi okul öncesi eğitimde başlamaktadır. Örneğin iklim olarak soğuk ve kış mevsiminin uzun geçtiği Finlandiya’da kış uykusuna yatan hayvanların bu adaptasyonu ve ekolojik avantajları basit evrim mekanizmaları anlatılarak öğretilmektedir.
2016 yılının Ağustos ayında revize edilen ilk ve ortaöğretim müfredatında, evrim kuramının sadece biyoloji dersinin konusu olmadığı, biyolojinin merkezinde olduğu bilgisi öne çıkarılmıştır. 7. sınıftan itibaren (13 yaş grubu) evrim kuramı kapsamlı ve detaylı bir biçimde irdelenmeye başlanır. Canlıların sınıflandırılması ve evrilmesi konusunun, öğrenciler için eğlenceli olan dinozorlar konusuyla bütünleştirilerek ele alınması dikkat çekmektedir.
Lise düzeyinde (16-18 yaş grubu) biyoloji eğitimi toplam beş kitaptan oluşmaktadır. Bunlardan ilki olan ve Lise 1 düzeyinde bütün öğrencilere mecburi okutulan BIOS1 kitabı, 2016 yılında yeni eğitim müfredat reformu ile evrim içeriği daha zenginleştirilmiş, biyoloji eğitimi evrim kuramı bağlamında yapılandırılmıştır. Kitabın “Canlılar Dünyası” (Fince: Eliömaailma) olan adı “Yaşam ve Evrim” (Fince: Elämä ja evoluutio) olarak değiştirilmiştir.
BIOS1 kitabı biyolojik çeşitliliğin evrimsel ve uyumsal kökenlerini özellikle somut araştırma örnekleri üzerinden detaylı bir biçimde işlemektedir. BIOS4 ise insan ve evrimi ağırlıklıdır. Bu kitapta, özetle insanın evrimi, anatomisi, fizyolojik karakterlerinin önemi ve nasıl çalıştığı, bu karakterlerin farklı coğrafi bölgelerde ne tür uyumsal farklılıklar gösterdiği, anatomik ve genetik düzeylerde işlenmektedir. Serinin diğer kitapları da biyolojideki diğer konuları evrim merkezli bir bakışla ele almaktadır.
İran
İran’da ilköğretim 5. sınıfta dünya tarihi konusunda fosillerden bahsedilmektedir. Ortaöğretim son sınıfında kullanılan biyoloji kitabında ise “Yaşamın Kökeni” ana başlığı altında; türleşme ve evrim, popülasyon genetiği, popülasyon dinamikleri gibi başlıklar altında hem evrim hem de popülasyon genetiğine dair kapsamlı bilgiler yer almaktadır. “Evrim”in kavramsal olarak kullanılmasından kaçınılmaksızın popülasyon genetiğine dair ileri düzey kavramlara yer verilmektedir. Kitapta bu konular için toplam 60 sayfa ayrılmıştır. Aynı kitapta Darwin’in evrim
kuramının da geniş bir yer kapladığı (11 sayfa) ve evrim kuramına dair birçok önemli noktanın vurgulanıp, öğrencileri çeşitli etkinliklerle geliştirmeye çalıştığı da görülmektedir.
İngiltere
İlköğretim kademesinde 3. sınıfta fosillerle tanışan öğrenciler, 4. sınıftan itibaren canlıların sınıflandırılmasını, insan türünün de hayvanlar aleminin bir üyesi olduğunu öğrenmektedirler. Bu şekilde öğrencileri konuya hazırlayan öğretim programına evrim kuramı, “Evrim ve Kalıtım” ana başlığıyla dahil olmaktadır. Canlıların zaman içerisinde değiştiğini, adaptasyonun evrim sürecinin bir sonucu olduğunu öğreten program, ayrıca Charles Darwin ve Alfred Wallace’a yer vererek, bilim insanlarının canlılığın evrimi fikrine hangi çalışmalar sonucunda vardıklarını ve evrim kuramını nasıl açıklandıklarını ayrı bir kazanım olarak içermektedir.
İngiltere’de 7 ila 9. sınıflarda (“Key stage 3”), biyoloji konuları kapsamında “Genetik ve Evrim” ana başlığı altında; türleşme, varyasyon, doğal seçilim, genetik sürüklenme gibi evrimsel mekanizmalara, bunu takip eden seviyede (“Key stage 4”) ise “Evrim, Kalıtım ve Varyasyon” başlığı altında genom ve çevre etkileşimi, genetik varyasyon, evrimin kanıtları ve yapay seçilim konularına geniş yer verildiği görülmektedir.
ABD
ABD, gelişmiş ülkeler arasında birbirine bağlı iki özelliğiyle diğerlerinden ayrılmaktadır: Birincisi, eğitim sisteminin ülke (federal) düzeyinde değil, eyalet ya da daha küçük okul bölgeleri düzeyinde düzenlenmesi, ikincisi ise evrim eğitiminin süregelen tartışma konusu olmasıdır. ABD okullarındaki müfredatlar eyaletten eyalete (bazen okul bölgesinden okul bölgesine) değişiklik göstermektedir. Ancak 2013 yılında, 26 eyalet ve Amerikan Öğretmenler Birliği, Ulusal Araştırma Konseyi (NRC) ve Amerikan Bilimi İlerletme Birliği (AAAS) gibi ülkenin önde giden bilim ve öğretim kurumları, ortaklaşa hazırladıkları Yeni Nesil Bilim Standartlarını yayınlamışlardır (Next Generation Science Standards: http://www.nextgenscience.org ). Bu standartlarda evrim konusu, yaşam bilimlerinin dört ana
fikrinden birisi olarak, ilkokul ikinci sınıftan itibaren işlenmektedir. İlkokulda vurgu, yaşamın çeşitliliği ve bütünlüğü temasına yönelikken, ortaokul düzeyinde evrim kapsamında dört ana temaya vurgu yapılıyor: (1) canlıların ortak atadan geldiklerinin kanıtı, (2) doğal seçilim, (3) adaptasyon, (4) insanlar ve biyoçeşitlilik. Lise seviyesinde ise evrim mekanizmaları hakkında daha detaylı ve sayısal çıkarımlar yapmayı sağlayacak yeteneklerin kazandırılması öngörülmektedir. Kısacası, Amerikan bilim ve eğitim toplumunun ortak kanısı olan bu standartlarda evrim, yaşam bilimlerinin en temel konseptlerinden birisi olarak ele alınmaktadır.
Gürcistan
2004 yılında eğitim müfredatını revize etmiş olan Gürcistan, evrimsel biyolojiye her kademede yer vermektedir. İlkokul 3. ve 4. sınıfta fosiller ve soyları tükenmiş türler hakkında bilgi sahibi olan öğrenciler, 5. sınıfta evrimin temel kavramını öğrenmektedir. Ortaöğretimde ise evrimin kanıtlarını içeren müfredatla öğrenciler, evrimsel sürecin işleyişini, doğal seçilimin evrimsel sürece etkisini ve farklı disiplinlerden kanıtların evrim kuramını nasıl desteklediğini öğrenmektedir.
Kanada
Eyaletler arasında farklılık gösterse de genel olarak evrimsel kavramlara ilkokul kademesinden itibaren yer veren Kanada’da, 11 -12. sınıflarda “Evrim” konularına geniş ve detaylı bir biçimde yer verilmekte, öğrencilerin soyları tükenmiş ve soylarını devam ettirebilmiş canlıların geçirdikleri evrimsel süreçleri, bu süreçlerin arkasındaki evrimsel
mekanizmaları ve aynı zamanda evrimsel bakış açısının günümüzde nasıl ve hangi alanlarda kullanıldığını kavraması amaçlanmaktadır. Programda evrime dair bilimsel kanıtların öğrenciler tarafından analiz edilebilmesinin de amaçlandığı görülmektedir.
Portekiz
Portekiz’de evrim konuları ilköğretim müfredatında yer almamakta, ancak ortaöğretimde verilmektedir. Portekiz’in ilköğretim müfredatındaki bu eksiklik 2013 yılında yapılmış bir çalışmaya konu olmuş ve çok sayıda ülkede İngiltere, Amerika, Kanada, Brezilya, Fransa ve Mozambik) türler arası çeşitlilik, soy ağacı, genetik, kalıtım, doğal seçilim, genetik sürüklenme ve sistematik gibi evrimsel biyoloji konularının ilköğretim müfredatlarında yer aldığı rapor edilerek, Portekiz ilköğretiminde de bu konuların işlenmesi gerektiği vurgulanmıştır.
Mısır – Suriye – Pakistan – Malezya
Mısır, Suriye ve Pakistan’da devlet okullarının fen bölümündeki öğrencileri için 10. sınıfta zorunlu ders olan Biyoloji müfredatında evrim kuramının yer aldığı görülmektedir. Malezya’da zorunlu eğitim yılları içerisinde evrim konusu müfredatta yer almazken, 12. ve 13. sınıflarda medikal eğitim müfredatında evrim kuramı yer almaktadır. Suriye’de 12. sınıf Biyoloji dersinde evrim kuramının detaylandırıldığı görülmektedir. Pakistan’da sadece medikal eğitim alanları içeren 12. sınıf müfredatında evrim kuramının yer aldığı görülmektedir. Dört ülkenin hepsinde de evrimsel biyolojinin tarihi, Darwin’in tanımladığı evrim kuramı, doğal seçilim, mutasyon, genetik sürüklenme ve kavramlarının yer aldığı görülmektedir.
Rusya
Rusya’da federal standartlara göre ders programında 6. sınıftan itibaren biyolojik ve jeolojik evrime referanslar yer almaktadır. Evrim kendi başına bir konu olarak ise 11. (son) sınıfta işlenmektedir. Standarda göre hazırlanmış 11. sınıf ders kitabında Darwin’in tarifiyle doğal seçilim, Darwin sonrasında genetik ve evrimin sentezi (ör. genetik sürüklenme), yapay seçilim, varyasyonun kaynakları, farklı seçilim türleri ve adaptasyon yer almaktadır. Ardından
türleşme, makroevrim, gelişim ve evrim, körelmiş organlar gibi konular da işlenmektedir.
Ukrayna
Ukrayna’da da evrim konusu Rusya’dakine benzer bir şekilde öğretilmektedir. Tek farklılık, konunun 7 saatlik “Evrim Teorisine Giriş” ve 4 saatlik “Yaşamın Tarihi ve Biyoçeşitliliğin Kökeni” olarak ikiye bölünmüş olmasıdır. Buna ek olarak, Ukrayna’daki ders kitaplarında modern sentez çok daha iyi açıklanmakta ve makroevrim ile kıta kaymalarına daha çok yer verilmektedir.
Türkiye de ise okullarda temel bilimlere ayrılan ders sayısının azlığı, üniversitelerde ilgili fakültelerin sonrasında iş bulamama kaygısıyla tercih edilmiyor olması, öğretmen yetersizliği, laboratuvarların donanımlı olmaması, eğitime ayrılan bütçenin yetersizliği gibi sorunlarana ek olarak, lise son sınıf müfredatında yer alan ‘Hayatın başlangıcı ve evrim’ ünitesinin çıkarılması insanların bilgiye ulaşamasını engelleyen yeni bir sorun olarak karşımızda duruyor. Bu durumda bilgiye ulaşmanın ve ulaştırmanın farklı yollarını denemekte fayada var.
Evrim Ağacı’ndan müfredattan çıkarılan Evrim konusuna dair derslere buradan ulaşabilirsiniz.
https://www.youtube.com/watch?v=sTA7CvgNB2c&index=1&t=2s&list=PL48IwtBKtXrYD8NouC6TJk6WKnOFKMwrd … #MüfredatBiziz
Editörün notu: Yazı hazırlanırken büyük ölçüde, Şubat 2017’de Ekoloji ve Evrimsel Biyoloji Derneği, zorunlu eğitim müfredatında neden evrim öğretiminin gerekli olduğundan bahseden ve bununla birlikte gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerdeki evrim eğitimini de inceleyen rapordan alıntılar yapılmıştır.
Raporun tamamına şuradan ulaşabilirsiniz:
https://drive.google.com/file/d/0B2LWPnSiUaE4Z2FPV0V0dWtMclU/view
Hazırlayan: Ciran Derya