Sözün sahibi Okulsuz Toplum modelini savunan İvan İllich,
Hidden Curriculum adlı kitabında okulun, sadece çocuklara sosyal statüsünü öğretmeyi ve ona uymayı sağlayan bir araçtan başka bir şey olmadığını savunuyor.
(Gizli müfredat -hidden curriculum, curriculum cache-, açık müfredatta eksik ve belirsiz kalan, bilgi ve değerleri daha ayrıntılı biçimde tanımlayan, egemen siyasal sisteme ve kültüre sosyalleştirmeyi derinleştiren, öğrenci tipini daha dar kalıplar içinde billurlaştırmaya çalışan bir müfredattır. Öğrencilere okulda eğitsel rutinler içinde özümsetilen çok sayıda sosyal, kültürel ve etik davranış, gizli müfredatın konusunu oluşturur)
Ivan Illich, ‘Okulsuz Toplum’ adlı kitabında da okulun, statükonun korunmasına vesile olan araçlardan biri olduğunu iddia eder. Ona göre günümüzdeki okullar eğitimi açısından etkisiz olduğu kadar, bölücü bir nitelik de taşımaktadır.
Michel Foucault’ya göre toplumların iktidarca şekillendirilmesinde diğer bazı beşeri bilimlerle birlikte başlıca iki mekanizma dikkat çeker: okullar ve hapishaneler.
20.yüzyılın bu karmaşık filozofuna göre bu ikisi bir “disiplin toplumu” nun olmazsa olmazı idi ve moderniteyle birlikte iktidar, disiplin toplumunu ne kadar kusursuzlaştırsa meşruiyetini o denli kanıtlayacaktı.
Ivan Illich de verimsiz, tekdüze eğitim incelemeri yerine; bireyler arası yakınlığı, tüketici olmak yerine doğaya karşı sorumlu olmayı geçirip; “bilgi” nin tekelleşip metalaşmasına karşı çıkarken, istenebilir bir geleceğin evrensel ve insancıl eğitim biçimleriyle gerçekleşeceği üzerinde duruyor.
Illich,”biz temel ve hayati fonksiyonları iradi olarak kazanırız. Sevmeyi, politika yapmayı, düşünmeyi vs. hayat yoluyla, okul dışında öğreniriz, bu bakımdan okul hayatı sunidir, ifade edildiği gibi okulun temelini teşkil eden “Öğrenme öğretimin sonucudur” tezi de mantıki ve gerçekçi değildir.
Veliler okula bir diploma kazandırma odağı ve dolayısıyla bununla kazanılacak para cephesinden; öğretmenler de bir iş merkezi olarak bakmaktadırlar, işin çocuklar açısından ne anlama geldiği düşünülmemekte, nelerin öğretilmesi gerektiği ve niçin öğretileceği, kimseyi ilgilendirmemektedir.
Bu, okulun insanları kullanmasına yol açmakta, böylece henüz yetişme çağındaki gençler dimağlarından yakalanmakta, kişilikleri üzerine sömürü imparatorlukları kurulmaktadır;” der.
Okul yoluyla sınıflı toplum beslenmekte, insanlar derecelendirilmekte, toplumsal kutuplaşmalar bu usulle var edilmekte ve şiddetlendirilmektedir. Bu bakımdan okulların artışı, toplumlar için silahların artışı kadar zararlıdır.
Okul ayrıca bir tür sorumsuzluk duygusunun da kaynağıdır. Okula her çocuğunu gönderen artık onun ne olacaksa, ne olması gerekiyorsa bu kurumda olmasını düşünmekte, tüm mesuliyetten kendisini, böylece kurtulmuş saymaktadır.
Bilgi açısından da okul bir bitmemişliği ifade eder. Her yıl bir diğer yıla göre modası geçmiş bir öğretimi, müfredatı simgeler. Ders kitapları dolandırıcılığı da bu sistem üzerine kurulur.
Yani Illich’e göre okul problemleri halletmez, aksine esaslı problem kaynağı bizatihi okulun kendisidir.
Öyle ki , onlar mevcut sistemin üreticisi, baskıcı, otoriter rejimlerin yayıcısı ve besleyicisidirler” der.
İvan İllich’e göre en iyi toplum, okulun insanları standardize etmediği, kalıplara sokmadığı, bireylerin kendi çevrelerinde süregelen sosyal olaylara katılarak ve bizzat kaynağından bilgiyi edinerek öğrenmelerini sağladığı okulsuz bir toplumdur.
İllich’in bir de bu konuyla ilgili ütopyası da mevcuttur. ona göre gelecekte geleneksel okullar olmayacak, okullar bütünüyle ortadan kalkacaktır. Onun yerine, eğitimde “açık okul” kavramı işlevsellik kazanacaktır. Böylece okullar, içinde her türlü araç gereci barındıran bir çeşit öğrenci merkezlerine dönecektir.
Kitapta öğrenimin kurumsallaştırılmasını sorgulamış ve zorunlu eğitimi sistemini suçlamıştır ve eğitimin bir manipule aracı olduğunu ifade etmiştir.
Kısacası İllich’e göre okullarının yerine geniş iletişim ağları kurulmalı ve isteyen istediği yerde bilgiyi öğrenmelidir. Esas kasıt budur.
Hülya Tokdemir Reis