En kolayından başlamak çözüme götürür mü?
İnsanların sorun çözme davranışları incelendiğinde en sık karşılaşılan hatalardan birinin çözüm için o anda en kolay görünen yolu tercih etmek olduğu görülüyor. Yeterince değerlendirmeden, araştırmadan o an bize en kolay görünen yolu seçip sorunumuzu çözebileceğimizi düşünüyoruz.
Bir örnekle açıklamak gerekirse iki çocuklu Handan ve Asım çifti gelir gider dengesinin bozulduğunu, gelirlerinin giderlerini karşılayamaz hale geldiğini görünce bir önlem almak gerektiğini düşünüyor. Kafa kafaya verip düşünüyorlar sonunda aldıkları karar ise düzenli olarak aldıkları gazeteyi bundan sonra almamak. Peki günde diyelim ki 1 TL’den aldıkları gazeteyi almaktan vazgeçmek bütçelerinde gerçekten etkili bir rahatlama sağlayabilir mi? Gazete almaktan vazgeçmek yerine daha etkili bir yol bulamazlar mıydı?
İşte burada ünlü İtalyan İktisatçı Vilfredo Pareto devreye giriyor. Pareto’nun gelir dağılımı konusunda yaptığı araştırmalarda karşılaştığı ve sonra geçerliliğini ortaya koyduğu bir kural var 80/20 kuralı. (Bu kural basitçe şöyle: Bir ülkede gayrisafi milli gelirin yüzde 80’i nüfusun yüzde 20’sine, geriye kalan yüzde 20’si de nüfusun yüzde 80’ine gider -GSMH’nin geriye kalan yüzde 20’si için ayrıntı vermek gerekirse bu yüzde 20’lik kısmın yüzde 15’i nüfusun geriye kalan yüzde 30’una, son yüzde 5’lik kısmı da nüfusun yüzde 50’sine gidiyor-)
Pareto’nun nüfus ve gelir dağılımı hakkında yaptığı araştırmalarla ortaya çıkardığı bu kural sorun çözme sürecine uygulandığında şöyle söylenebilir: Bir soruna yol açan nedenlerin en etkili yüzde 20’si ortadan kaldırılırsa yüzde 80 oranında bir rahatlama sağlanır. Bunun için yapmamız gereken, bu en etkili yüzde 20’lik nedenleri belirlemek. O halde yukarda verdiğimiz örnek üzerinden giderek Pareto Analizi Handan-Asım çiftine nasıl yol gösteriyor bir bakalım.
Bu arada unutmadan bu analizin bir adı da ABC Analizi. Soruna yol açan nedenleri A, B ve C grubu nedenler olarak kümelememizi sağlamasından dolayı bu adla da anılıyor. Handan ve Asım’ın aylık ortalama gelirlerini belirledikten sonra aylık giderlerini kalem kalem yazması gerekiyor. Tabii gider kalemlerini büyükten küçüğe doğru sıralamak önemli.
Varsayalım ki aylık gelirleri toplam 3 bin TL
Aylık giderleri ise:
1. Mutfak: 1.200 TL
2. Kira: 750 TL
3. Yakıt (doğalgaz) 240 TL
4. Sigara 210
5. Ulaşım: 180 TL
6. Telefon(lar): 120 TL
7. Elektrik: 90 TL
8. Su: 75 TL
9. Diğer: 60 TL
10. Aidat: 45 TL
11. Gazete: 30 TL
TOPLAM: 3000 TL.
Böyle bakıldığında gelir gider dengesi açısından bir sorun yok gibi görünüyor değil mi? Ancak hiç hesapta olmayan ufak tefek harcamalar, bu tabloda görülmeyen giyim, arkadaşlarla birlikte bir kahve içme vb. harcamalar da düşünüldüğünde Handan ve Asım’ın kredi kartlarına yükleneceği ve birkaç ay sonra içinden çıkılması zor bir tablo ile karşı karşıya kalacağını tahmin etmek zor değil. Peki ne yapılabilir? Eğer ek gelir elde etme olanakları yoksa bu koşullarda bütçede açık vermeyi önleyecek tedbirler almak; bazı harcamaları kısmak ya da ortadan kaldırmak gerekiyor, değil mi? İşte gider kalemleri Pareto Analizine göre düzenlendiğinde bunun için en etkili çözüm yolunu da görebileceğiz.
GİDER KALEMLERİ TUTAR (TL) YÜZDE KÜMÜLATİF YÜZDE
1 Mutfak 1200 40 40
2 Kira 750 25 65
3 Yakıt 240 8 73
4 Sigara 210 7 80
5 Ulaşım 180 6 86
6 Telefon 120 4 90
7 Elektrik 90 3 93
8 Su 75 2.5 95.5
8 Diğer 60 2 97.5
9 Aidat 45 1.5 99
11 Gazete 30 1 100
TOPLAM 3000 100
Gider kalemleri incelendiğinde A Grubunda yer alan giderlerde (yüzde 80’lik dilim) yapılacak bir kısıntının bütçede hissedilir bir rahatlama sağlayacağı görülüyor. Handan ve Asım’ın düşündüğü gibi gazete almayı bırakmak bütçede ancak yüzde 1 oranında bir rahatlama sağlayabilir. Peki A Grubu harcama kalemleri içinde hangisinde kısıntı yapılabilir ya da hangisi tamamen ortadan kaldırılabilir? Kira ve yakıt giderleri değişemeyeceğine göre geriye mutfak giderleri ile sigara tüketimi arasında bir tercih yapmak kalıyor. Dört kişilik bir ailede zaten alt sınırlarda gerçekleşen mutfak giderlerinden yapılacak kısıntı mı yoksa sağlığa etkileri de göz önüne alınarak sigara için yapılan harcamayı ortadan kaldırmak mı tercih edilmeli? Yanıt son derece açık değil mi.
Pareto Analizini aile, bireysel ya da işletme ile ilgili bir çok soruna uygulamak mümkün. Yalnız dikkat edilmesi gereken, sorunları kümelemek ve analizi aynı küme içindeki sorunlar için uygulamak.
Meral Çakır
www.dunyalilar.org