Magna Carta Libertatum, Latince’de Özgürlüğün Büyük Fermanı anlamına gelen, 1215 yılında imzalanmış bir İngiliz belgesidir. Bu belge ile kral ilk kez yetkilerini kısıtlamış ve halka bazı hak ve özgürlükler tanımıştır. Günümüzdeki modern hukuk düzenine ulaşana kadar yaşanılan tarihi sürecin en önemli basamaklarından birisidir.
1966 yılına geldiğimizde ise insanlık uzaya ilk adımlarını atmaya başlamıştır. Fakat bir hukukçu bu adımların ötesini düşünmekteydi.
Hava Hukukçusu William A. Hyman uzay yolculukları için hukuki düzenlemeler üzerinde çalışırken ortaya “Uzayın Magna Carta’sı” adlı kitabı çıkarmıştır. Bu kitap uzay hukuku açısından ortaya konulmuş ilk teşebbüstür.
Hyman kendi kitabını cömert bir şekilde “Yeni doğan uzay hukuku prensiplerinin tekamül etmiş omurgası ve Dünya için insanı bir Haklar Bildirgesidir.” demek suretiyle tanımlamıştır.
1966 yılında basılan bu kitap, aynı yıl Cenevre’de toplanan Birleşmiş Milletler Dış Uzayın Barışçıl Kullanım Komitesi’nin (UNCOOPUS) temel prensiplerini oluşturmasında esin kaynağı olmuştur.
William Hymen kitabında bir takım ilginç sorular sormuş ve o dönem için garip sayılabilecek cevapları da yine kendisi vermiştir:
- Dünya dışı varlıkların hukuki hakları var mıdır?
- Yıldızlara, gezegen ve uydulara kim sahip olabilir?
- Uzay nerede başlar ve ülkelerin hava sahası dikey olarak nerde biter?
- Özel sektörün Uzaydaki konumu nedir?
- Radyo frekansları ve Standart Zamanın tespitine kim karar verecek?
Hyman, yakın bir gelecekte roketlerle ulaşım yapılmasının yaygınlık kazanacağını ve gökada boyunca insanoğlu kolonilerinin bu şekilde birbirine bağlanacağını öngörmüştür. Bu bağlantıyı sağlamak da uluslararası koordinasyon gerektireceğinden, kitabının 6. Maddesinde:
Dış Uzayın keşfi ve kullanımı tüm insanlığın faydasına olacak şekilde barışçıl amaçlarla gerçekleşecektir.
Hükmü getirmiştir. Hyman için Uzay “Res Communis”tir, Latince’ de “Herkese/topluma ait olan”anlamındadır. Yazarımız uzaya NEUTRALIA ismini vermiş ve NEUTRALIA’ya tüm Dünya vatandaşlarının erişiminin açık olduğunu vurgulamıştır.
Gerçekten de, BM nezdinde imza edilen uluslararası antlaşmalardan; Dış Uzay Antlaşması ve Ay Antlaşması’na da bu anlayış sirayet etmiştir.
1966 tarihli “Ay ve Gök Cisimleri Dâhil Uzayın Keşfi ve Kullanımı için Devletlerin Faaliyetlerini Düzenleyen İlkeler Antlaşması (Dış Uzay Antlaşması)” ile uzayda, açık deniz rejimine benzer şekilde, devletlerin kullanım özgürlüğü ve eşitlik ilkesi temelinde “ortaklaşa kullanım rejimi” oluşturulmuştur. Ayrıca yeryüzünün aksine insanlığın ortak malı olarak kabul edilen Ay ve diğer gök cisimleri dâhil uzay; egemenlik iddiası, kullanma, işgal ya da diğer yollarla ulusal egemenlik konusu dışında bırakılmıştır. (Dış Uzay Antlaşması m. II)
1979 tarihli Ay ve Öteki cisimleri Üzerinde Devletlerin Faaliyetlerini Yönetecek Antlaşma’nın (Ay Antlaşması) 3 (1) maddesinde Ay’ın, münhasıran barışçıl amaçlar için kullanılacağı düzenlenmektedir.
Uzayın Magna Carta’sında 18 inci maddeye geldiğimizde ise ilginç bir hükümle karşı karşıya kalıyoruz: “Bir gezegende yaşayan halkın kendi gezegeni üzerinde tesis ettiği egemenlik hakkı, diğer gezegen halkları tarafından da tanınacaktır.”
Hyman kitabında, uzayın keşfi ve kolonize edilmesini teşvik ederken bunun emperyalist bir genişleme olmaması gerektiğini ve dünya dışı varlıkların da hukuki egemenlik hakkı olduğuna işaret etmiştir.
1960” ların Soğuk Savaş atmosferinde her alanda çalışan bilim insanları birincil endişesi Dünya üzerindeki barışın sağlanması idi. Kitap böylesi bir konjonktürde, olası nükleer savaşların gölgesinde yazılmıştır.
Kitabın 7 nci ve 19 uncu maddesi de bu bağlamda uzayda nükleer silahlanma ve deneylerin kısıtlanması ve yasaklanması hakkındadır.
Zaten kitabının önsözünde Hyman, “Uzayın Magna Carta’sının yazılma sebebi”ni insanlığın, uzayın kötücül amaçların dışında kullanılması ve keşfini sağlamaya zorlamak olduğunu belirtmektedir.
Yavuz Tüğen’nin kozmikanafor.com daki aynı aynı başlıklı yazısından kısaltılarak alınmıştır.
KAYNAKLAR:
http://britishlibrary.typepad.co.uk/digitisedmanuscripts/2015/06/space-the-final-frontier.html#sthash.CuipVp54.dpuf
http://io9.com/magna-carta-of-space-was-a-first-attempt-at-laws-for-th-1710130357
http://kutuphane.dogus.edu.tr/makale/13011308/2012/cilt61/sayi1/M0013271.pdf
Not: Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti Ve Avrupa Uzay Ajansı Arasında Dış Uzayın Barışçıl Amaçlarla İncelenmesi Ve Kullanılması Konusunda İşbirliği Anlaşmasının Onaylanmasının Uygun Bulunduğuna Dair Kanun’ u okuyabileceğiniz link : https://www.tbmm.gov.tr/kanunlar/k5507.html