Son yıllarda ileri teknoloji, hızlanan kentleşme ve yüksek yaşam temposunun yarattığı koşullar, geleneksel arkadaşlıkların gözle görünür bir şekilde zayıflamasına neden oluyor. Hatta bazıları arkadaşların sonunun geldiğini söylüyor. Gelin arkadaşlık kavramını sorgulayalım birlikte…
– İnsanların gerçekten arkadaşa ihtiyacı var mı?
Evet. Sosyal bağlantıları zayıf insanların, belirli bir süre içinde yaşamını yitirme olasılığı sağlam ilişkileri olan insanlara göre % 50 daha yüksektir. Sosyal yalnızlık sigara veya içki kadar zararlıdır. Bir araştırmaya göre yalnızlık, günde 15 sigaranın verdiği zarara eşittir; hatta obezite veya hareketsizlikten daha da zararlıdır.
Arkadaşlık ayrıca mutluluğu da arttırır. Ancak bu noktada belirleyici olan sayı değil, kalitedir. 423 üniversite öğrencisinin katıldığı bir çalışmada, dostluk kalitesinin insanların mutluluk düzeyini büyük ölçüde etkilediği, oysa sahip olunan arkadaş sayısının kayda değer bir etki yaratmadığı ortaya çıktı. Ancak arkadaşlığın yararları kişiden kişiye değişir. Bu nedenle bazı insanlar en büyük mutluluğu yalnızlıkta bulur.
– İyi bir arkadaşlığı başlatan etmenler nelerdir?
İnsanlar kendilerine benzeyen insanlarla daha kolay arkadaş olur. Arkadaşlığa zemin hazırlayan 6 önemli kriter şunlardır: Dil, meslek, dünya görüşü (siyasi, ahlaki ve dini), mizah anlayışı, yerel kimlik ve eğitim. Bu noktada, kişiliğin kültürel tercihler kadar önemli olmadığı ortaya çıkıyor. Örneğin sevdiğiniz müzik grupları, komik bulduğunuz espriler, beğendiğiniz kitaplar gibi etmenler insanları birbirine kişilik benzerliklerinden daha fazla yakınlaştırıyor. Aslında bir yabancıyla arkadaş olup olmayacağınızı belirleyen en önemli etmen, aynı müzik türünden zevk almanızdır.
– Bazı insanların edindiği arkadaş sayısı niçin diğerlerinden daha fazladır?
Bu, tümüyle biyolojileriyle ilgili olabilir. Beyin görüntüleme tekniklerinden yararlanarak yapılan çalışmalarda, amigdala gibi bellek ve duyguların işlendiği bölgelerde daha fazla gri maddeye sahip insanların daha fazla arkadaşı olduğu saptanmış. Ancak bunun neden mi yoksa sonuç mu olduğu bilinmiyor. Ayrıca kültürel etkiler de söz konusu. Geniş ailelerden gelen insanların, kan bağı olmayan insanlarla kurduğu arkadaşlıklar, küçük ailelerden gelenlerden sayıca daha azdır.
– Normal cinsel tercihlere sahip kadın ve erkeklerin birbirleriyle yalnızca arkadaş olmaları mümkün mü?
Evet. Ancak bu, aralarında cinsel bir çekilim olmadığı anlamına gelmez. Çok sayıda araştırmada farklı cinsler arasındaki arkadaşlıklarda bu çekilimin önemli bir rol oynadığı anlaşılmıştır. ABD’li üniversite öğrencileri üzerinde yapılan bir araştırmada, deneklerin yarısının, “Aramızda platonik bir arkadaşlık bulunmasaydı, cinsel ilişki söz konusu olabilirdi” dediği belirtiliyor.
Genç erkekler, kadın arkadaşlarına daha fazla ilgi duyma eğiliminde. Kadınların bu konudaki eğilimi, erkeklerden daha düşük. Ayrıca erkekler çekici buldukları kadınlarla daha kolay arkadaşlık kurabiliyor. Kadınlar ise korunma ve kollanmaya daha meraklı.
– Kadın ve erkek arkadaşlığı arasında bir fark var mı?
Kadınlar, “en iyi arkadaşım” diyebilecekleri az sayıda kişiyle arkadaşlık ederken, erkekler daha çok grup arkadaşlığına öncelik tanıyor. Kadınlar arkadaşlığı duygusal bağ çerçevesinde değerlendiriyor. Erkekler birlikte ne kadar uzun zaman geçirdiklerine ve birbirlerini ne kadar süredir tanıdıklarına önem veriyor.
Kadın kadına arkadaşlıklar daha samimi ve içten. Ayrıca kadınlar arkadaş seçerken fiziksel olarak kendilerine benzer güzellikteki kadınları tercih ediyor.
– Bütün arkadaşlıklar sizin için iyi midir?
Hayır. Hem-dost-hem-düşman arkadaşlar (frenemy) sağlığınızı bozabilir. Bu insanlar sürekli olarak sizin moralinizi bozarlar ama siz bir şekilde buna tahammül edersiniz. Sosyal ağlar üzerinden arkadaş olduklarınızın yarısı hem-dost-hem-düşmandır. Ve bunların çoğu ailenizin bir üyesidir. Güvenilmez insanlarla iletişimde olmak gerginlik yaratır. Hem-dost-hem-düşman bir kişiyle birlikte olmak, hiç sevmediğiniz biriyle birlikte olmaktan çok daha sinir bozucudur ve tansiyonunuzu yükseltebilir.
– Yaşlandıkça arkadaşlıkların şekli de değişir mi?
Evet. Küçük çocuklar tek bir arkadaşa ihtiyaç duyar. Çok sayıda arkadaşı idare etme yeteneği 20’li yaşlara gelinceye kadar gelişmez. Ergenlerin arkadaşlarının etkisi altında kalma olasılığı çok yüksektir. Özellikle madde bağımlılığı, şiddete başvurma ve intihar konularında…
En güçlü ve en dayanıklı arkadaşlıklar ergenliğin son dönemlerinde ve erken 20’li yaşlarda kurulur. Bu, genellikle yoğun, duygusal bir deneyimin paylaşımı sonucu ortaya çıkar. Yetişkinler yaşlandıkça arkadaşlıklarının değiştiğine tanık olurlar. Bunun nedeni, arkadaşların kültürel tercihlerinin –müzik türü, kitaplar, espriler- zamanla değişmesidir.
Orta yaşlıların karşı cinsten arkadaşları, gençlere göre daha azdır. Bunun da nedeni aynı cinsten olan arkadaşlarıyla koşullara bağlı olarak –annelik gibi- daha uzun zaman geçirmeleridir. Yaşlılarda grup faaliyetlerine katılma eğilimi artar, fakat yakın arkadaşlarıyla olan samimiyetlerini hep korurlar. Erkeklerin yaşlandıkça daha az sayıda arkadaşları olur ve yakın arkadaşa ihtiyaç duymazlar. Bu kadınlar için geçerli değildir.
– Facebook arkadaşlığı ile gerçek-yaşam arkadaşlığı arasında ne gibi farklılıklar vardır?
Oxford Üniversitesi Sosyal ve Sinir Bilim Araştırma Grubu Yöneticisi Robin Dunbar’a göre insanların kurduğu sosyal grupların büyüklüğü yaklaşık 150 kişi ile sınırlıdır. Dunbar’ın bulduğu bu sayı, internet dostlukları için de geçerlidir. Facebook 500 arkadaşa kadar izin verir, ancak kullanıcıların pek çoğu 150-250 ile kendini sınırlar. Kaldı ki bunların bir kısmı yabancı olarak kalmaya mahkûmdur.
Sosyal medyanın gerçek yaşamdaki arkadaşlıklara zarar verdiği yönünde herhangi bir bulgu söz konusu değildir. Facebook’ta fazla sayıda arkadaşı olanların gerçek yaşamda da çok sayıda arkadaşı olduğu tespit edilmiştir.
Arkadaşlığı devam ettirmek için bir formül var mıdır?
Dunbar’a göre bunun için yakın arkadaşlarınızla gün aşırı ve bunların dışındaki en yakın 5 arkadaşınızla da haftada bir görüşmeniz gerekir. Bu görüşme yüz yüze olabileceği gibi elektronik ortamda da olabilir.
Bunun dışında kalan en yakın 15 arkadaşla ayda bir görüşmek yeterlidir. Bunun üzerindeki 50 kişi ile altı ayda bir; geriye kalanla yılda bir görüşmeniz arkadaşlığınızı sürdürmenize yetebilir. Bunun altında görüşmelerde arkadaşlıklar zamanın akışı içinde körlenir gider.
Buna tek istisna 20’li yaşların başlangıcında kurulmuş olan arkadaşlıklardır. Onlarca yıl sonra bile bu kişilerle karşılaştığınız zaman kaldığınız yerden devam edebilirsiniz
Derleyen: Reyhan Oksay