Kültürü tüm insanlığın yararlanacağı bir olgu haline getirmek için yaşamı boyunca çalışan bir sanatçı: Peter Weiss
10 Mayıs 1982 günü Stockholm’de öldü. Yaşamı boyunca tüm yapıtlarında dünyada savaşın, barbarlığın, insanın insanı öldürmesinin, insanın insanı sömürmesinin karşısında dikilmiş bu büyük insanın öldüğü günde, Alman radyo ve televizyonları ilkin Falkland Adalarındaki karşılıklı çatışmaları, sonra Irak-İran savaşını, sonra İsrail’in Lübnan’ı bombalamasını, en sonra da Peter Weiss’m ölüm haberini verdiler. Peter Weiss’m yaşamına kısaca değinmeden önce, onun 900 sayfayı aşan Not Defterleri Kitabı’ndan (Edition Suhrkamp, 1981), temel dünya görüşlerinden bazılarını okura aktaralım:
“Dünyadaki düzenbazlık, soygun ve cinayet ortamında sosyalizmi kurmak mümkün mü?”
“Benim sosyalizm ve komünizm imgem, hiçbir zaman gücü ellerinde tutan ve yöneten sınıflardan beslenemez. Her zaman en alt tabakalarda yaşayan, yoksulluk ve acı çeken kitlelerden beslenebilir.”
“Ben bir kenti, o kentteki kitapçı dükkânlarına göre değerlendiririm.”
“Biz henüz kapitalizm çağını yaşıyoruz. Sosyalizmi kurma deneyleri kapitalist dünya içinde oluyor ve çoğunlukla çağdaş hükümdarların olağanüstü gücü karşısında başarısız kılıyor.”
“Benim için komünist olmak ilkin şu anlamı taşıyor: Her olguya eleştirici gözle bakmak, bağlantılar içindeki yerini araştırmak ve saptamak. Hiçbir şeyi tepeden düşmüş var saymamak.”
“Bizim çalışmalarımızla ortaya koyduklarımız, içinde yaşadığımız mekanizma tarafından hemen yutulup yok ediliyor, bu mekanizmayı yıkmadıkça bunu değiştirmeye olanak yok, ama sanatsal değerlere ulaşmamıza olanak var. Müzelerde. Kütüphanelerde. Ve bu hakkımızı yitirmemek için de mücadele etmek zorundayız.”
“Şunu öğrenmelisin: Sen hiçbir işe yaramaz değilsin! Seni senden çalan toplumdur!1″
“Kültür bir şeye cesaret edebilme sorunudur. Okumaya cesaret edebilme, bir görüşe inanmaya cesaret edebilme, görüşlerini açıklayabilme cesaretidir.”
“Devrim artık mümkün değil. Ama gene de devrimlerden yana olmak gerekir.”
“Sanayi ülkeleri, baskı altında tutulan halkların payından yaşıyor.”
“Irkçılık, sömürgecilik, faşizm, emperyalizm.’
“Güç ve korku her zaman yan yanadır.”
“Terörizm, emperyalistlerin terörünün bir sonucudur.”
“Ben, vatansız insanlardanım.”
“İnsanın anadilini yitirmesi, merkez kişiliğinin yıkılması demektir.”
“Son bireye kadar savaşmak, kendini feda etmek, yanlış bir kahramanlıktır.”
“Kültür, insanlığın uğraşının üstyapısı değil, temelidir.”
“Her birey karşısında toplumun ortak sorumluluğu vardır.”
“Eleştirmekten, değiştirmek istemekten vazgeçmek, insanın kendisinden vazgeçmesi demektir.”
“Savaş, Avrupa’nın öldürme kültüründen doğmuştur.”
Peter Weiss’m çağdaş sorunlar üzerine bu temel görüşleri, onun üç ciltlik ve üzerinde on yıl çalıştığı Direnmenin Estetiği adlı yapıtının temelini oluşturur. Weiss, bu romanı ile 1982 Bremen Edebiyat Ödülü ve Georg Büchner Ödülü’nü kazanmıştır.
Weiss, 1916 yılında Berlin yakınlarında Nowawes’de doğmuş, çocukluğunu Bremen’de geçirmiş, liseyi Berlin’de okumuş, 1934’te ailesi ile birlikte Londra’ya, oradan da Prag’a göçmek zorunda kalmış, Naziler Çekoslovakya’ya girince, 1945’te İsveç’e göçmüştür. İlkin Çek vatandaşı olarak yaşayan Weiss, 1945’te İsveç vatandaşlığına geçmiştir. Ancak, yazınsal yapıtlarının tümünü yetiştiği ve düşüncesini belirleyen dil olan Almanca ile yazmıştır. Çekoslovakya’da Güzel Sanatlar Akademisinde okuyan Weiss, 1960 yıllarına dek ressamlık, bunun yam sıra da İsveç’te toplum dışına itilmiş insanların yaşamlarını belgeleyen filmler yapmıştır.
“1950 yılları benim için faşizmden kaçtığım yıllardan daha derin sürgün yılları oldu. Çünkü 1950 yıllarında nereye ait olduğumu hiç bilemedim. Yaşadığım bu karmaşık duygularımı resim ve grafiklerimde yansıtmaya çalıştım.”
Yaşamımızdaki en büyük sorumluluğu daha iyi dünyalar hazırlamak için uğraşmak sayan aydınların görevi, diğer büyük önderlerin yanı sıra Weiss’in da yapıtlarını daha geniş kitlelere yaymak olmalıdır. Kendisini kısaca şahsen tanıdığım bu yazar ve onun mücadeleci yaşamı önünde saygıyla eğilirim.
Tezer Özlü
9 Temmuz 1982