Neden “otistik değil de otizmli” denmesini istiyoruz?
Konu aslında birçok başka kelimede olduğu gibi, hastalığın/farklılığın veya tıbbi tanımıyla “bozukluğun” ana terminoloji dilinin ağırlıklı olarak İngilizce olması ve Türkçeye tercüme edilirken, eski yıllardan bugüne kadar yanlış tercümelerin yerleşip dilimize yapışıp kalmış olmasından ibaret.
Otizm, Türkçedeki kullanımı ile, “yaygın gelişimsel bozukluk” yelpazesinin genel adı. İngilizce terminolojide, otizmli bireyden bahsederken “he/she has autism” veya “child with autism” denir, bu terimi “otizmi olan kişi” olarak çevirebiliriz.
Bu bir durum/hastalık/farklılık belirtisidir, bireyin tüm karakterini tasvir etmez ve belirlemez.
Oysa “autistic/otistik” otizm yelpazesi içinde yer alan bireylerin otizmden kaynaklanan farklı davranışlarını/takıntılarını veya belli hareketlerini betimlemek için söylenir, bir çeşit sıfat tamlaması gibi: He has some autistic behaviours/O bazı otistik davranışlara sahip.
Bu nedenle Amerika ve Avrupa başta olmak üzere, artık yurtdışında “ o bir otizmli” demek için İngilizcede “he’s an autist” deniyor. Türkçesi: O bir otist!
Hadi biraz düşünelim: “O çok şişman bir çocuk” dediğinizde, aklınıza ne geliyor? Tombulca bir çocuk fotoğrafı. Ama bu size o çocuğun muhteşem müzik yeteneğinden veya yüzmeyi çok sevdiğinden bahsetmiyor değil mi?
Bu açıdan bakalım: Diyelim ki önünüzde hafif tombik veya sıska, pek konuşamayan, el kol hareketleri yaparak sallanan bir çocuk var, ama siz sadece “o bir otistik” diyen arkadaşı dinlerseniz, aslında o çocuğun bir matematik dehası olabileceğini bilemezsiniz.
Veya konuşmuyor olsa bile, müthiş görsel hafızası sayesinde video/fotoğraf kaydı alırmış gibi çalışan beyniyle sizin, benim görüp dikkat etmediğimiz birçok detayı kafasına kaydettiğini de anlayamazsınız. “Otistik” kelimesi, çocuğa sanki yapışıp kalan bir damga gibi!
Üstelik ülkemiz gibi eğitimsizlikten kaynaklanan cehaletin çok yüksek oranda yaşandığı bir ülkede, yurtdışında örneklerine hiçbir şekilde rastlamayacağınız şekilde, “bağzı” kelimeler çok yanlış kullanılıyor!
Örneğin konumuz olan “otistik” sıfatı “spastik” sıfatı ile çokça karışabiliyor -ki bildiğim kadarıyla artık “spastik” yerine “Selebral Palsili/CPli” diye kullanılması öneriliyor.
Birisine hakaret amaçlı olarak bir hastalık tanımlaması yapmak düpedüz haksızlıktır ve asıl ayıp olan da bu zaten!
Aynı noktadan hareketle, mesela “gerizekalı” derken, acaba hiç gerçekten zeka geriliği olan bireylerin ne yaşadığını düşünüyor muyuz?
İşte “aptal mısın sen?” dermiş gibi “otistik misin oğlum sen yaaaa?” demek de aynen böyle bir durum.
Özetle: O çocuk, farklı gelişiminden dolayı otistik davranışlar sergileyen bir otizmli. O, otizmi olan bir çocuk. Her şeyden önce, insan.
“Aman canım, ne fark eder bir kelimeden?” dediğinizi duyar gibiyim, demeyin lütfen, bazen gerçekten çok şey fark ediyor çünkü…
Benzeri nedenlerle, “özürlü” veya “engelli” kelimeleri yerine, uzun da olsa, “farklı gelişim gösteren/ özel gereksinimli birey” ( people with special needs / person with a disability) demeyi artık tercih ediyoruz.
Bilmemiz gereken basit bir gerçek: Otizmin çocuklarda görülme riski artık dünya genelinde 88 çocukta 1’e kadar yükseldi, ABD ölçeklerine göre bu oran 0-8 yaş arasında 50 çocukta bir.
Bu demek ki hiçbirimiz, bir sonraki otizmli çocuğun kimin çocuğu olacağını bilmiyoruz. Biraz empati yapmak, neden bu kadar zor?
Yeri gelmişken bir detay konuyu açıklamaya çalışayım: Otizm yelpazesi içinde yer alan bireylerin sadece %15 gibi çok düşük bir grubunda deha/dahi (savant autism) ortaya çıkmakta, birçok otizmli bireyin ise kendilerine has ağır durumlarından dolayı saklı kalan özel yetenekleri hiç tespit edilememektedir.
Otizmli bireylerin ağırlıklı çoğunluğu çok ağır seyreden vakalar, toplumsal yaşama uyum sağlamaktan çok uzakta duran bireylerden bahsediyoruz. Asıl gerçek “otizm” tablosu bu.
Demem o ki, her otizmli dahi veya üstün yetenekli değildir, tıpkı durumu ağır da olsa her otizmlinin zeka geriliği bulunmadığı gibi.
Dünyalılar