Monopoly oyunu günümüzde tüm dünyada bilinmekte ve acımasızlığı, mülkiyeti, fırsatçılığı öğreten bir oyun olarak sevilerek oynanmakta. Ancak bu oyunun kökeni Büyük Buhran yıllarına dayanır ve aslında amacı bugünkünden tamamen farklıdır….
Monopoly oyununun kökeni aslında o dönemin ilerici kadınlarından, Landlords Game (Mülk Sahipleri Oyunu) için patent almış olan Lizzie Maggie’ye dayanıyor ve amacı halka kapitalizmi bir biçimde öğretmek.
Magie, esasında bu oyunu, döneminde Henry George’nın öncülüğünü yaptığı, popüler bir politik akım olan “Tek Vergi Usulü” teorisini öğretecek bir araç olması maksadıyla icat etti. Kısa süre içerisinde Magie’nin siyasi görüşlerinin eğlenceli bir özeti olan bu oyun, Amerika’nın kuzeydoğusunda solcu entelektüel kesim arasında popülerlik kazandı. Parker kardeşler oyunu 1935 yılında bazı değişiklikler yaparak piyasaya sürdü. Magie’nin fikirlerini ilk olarak kağıda dökmesinden epey zaman sonra. Ve Magie’nin adı unutulanlar listesine kazındı böylece.
İşte karşınızda Monopoly’nin unutulan yaratıcısı hakkında bazı gerçekler:
Monopoly, esasında tekelcilere karşı protesto maksadıyla ortaya çıkarılmış bir oyun, onların tarafında olunması için değil.
Magie’nin “Mülk Sahipleri” oyunu, 19. yüzyılın politikacı ve ekonomistilerinden, “tek vergi” olarak da bilinen “Toprak değeri vergisi” kavramlarının destekçisi olan Henry George’a minnet değeri taşır. Ana doktrini, kişilerin ürettikleri ve şeylerin %100’üne kendilerinin sahip olmaları gerektiği, fakat doğada bulunan her şeyin, -özellikle de toprağın- herkese ait olması gerektiği üzerine.
Magie’nin tasarladığı gerçek Monopoly oyununda iki versiyonlu bir kurallar sistemi var, İlk versiyonda oyunu kazanmak tüm oyuncuların zenginliğini artırmasına bağlı, bu ilk oyuna Magie “Hayat Oyunu” da diyor. Çünkü bu bölüm gerçek dünyada yer alan başarı/başarısızlık gibi kavramların tamamını içeriyor.
İkinci versiyonda oyunu kazanmak için tek bir oyuncunun tüm rakiplerini ezmesi lazım. Sistemin yoksulları daha yoksul zenginleri daha zengin hale getirdiğine, gelir dağılımındaki ve vergilendirmedeki eşitsizliklere dikkat çekmek isteyen Magie’nin fikri ise şu: iki oyunu arka arkaya oynayan biri elbette ilk oyunun insanlık açısından daha üstün olduğunu görecek, böylece bilinçlenecek.
Oyunun ve yaratıcısının politik kökeni Abraham Lincoln’le ilişkili
Lizzie doğmadan önce babası James Maggie, Abraham Lincoln ve Chicago Tribune’nin yayıncısı Joseph Medill ile gezintiler yapıyordu. O zaman Lincoln ve Stephan Douglas arasında çekişmeli bir seçim süreci yaşanıyordu ve bu gezintilerde konu politika ağırlıklıydı elbette. İlerleyen zamanda Lizzie bir dönem gazete editörü olarakta çalıştı ve Cumhuriyetçi Parti’nin ilk dönemlerinde Lincoln ile geçirdiği zamanlarla ilgili konuşmalar yaptı.
Lizzie ayrıca bir stenograf idi ve onun zamanda yaşayan bir kadın için hayli az rastlansa da patent alma süreçlerine de yabancı değildi
Lizzie, İç Savaş ardından ülkedeki erkek işgücünün büyük ölçüde yok olması sebebiyle, büyümekte olan stenografi alanında, biraz da babasının yardımı ile kendine bir iş bulmayı başardı. Kendisi bir 19. Yüzyıl kadını için pek olağan olmasa da, aynı zamanda mühendislikle de amatör olarak ilgileniyordu. 1893’te, geliştirmiş olduğu, kağıtların daktilo silindirlerinden daha kolay geçmesine olanak sağlayan küçük bir aygıt için patent aldı. O dönemde tüm patentlerin yalnızca %1’i kadınlar tarafından alınıyor olması dikkatleri üzerine çekmeye yetiyordu.
Lizzie Magie lafını esirgemen bir feministti.
Bir stenograf çalıştığı dönemde haftada yalnızca 10 dolar kazanarak kendini geçindirmesi zordu Lizze’nin. O zaman aklına cesur bir manevra geldi ve kendini ulusal manşetlere taşıyacak bir adım attı. Bir gazetede kendine bir reklam alanı satın aldı ve kendini kısaca “Genç kadın Amerikan köle” olarak satılığa çıkardı. Reklamda kendisini “akıllı, iyi eğitimli, becerikli, doğuştan eğlendirici, güçlü bir karaktere sahip, güzel değil ama çekici” olarak tanımladı.
Reklam kısa zamanda ülke çapındaki gazetelerin yeni hikayeler ve magazin sayfalarına malzeme oldu. Bu çıkış ses getirip gazeteciler açıklama isteyince Magie kadınların bulunduğu konumla ilgili bir şey söylemek istediği için bu reklamı verdiğini anlattı. “Bizler makine değiliz. Bizlerinde da akılları, arzuları, umutları ve hırsları vardır,”
Fakat 1910’da, ateşli bir feminist ve bekar bir kadın olan Lizzie, kendinden 10 yaş büyük olan 54 yaşındaki Albert Phllips ile evlenerek hakkında yıllardır süregelen spekülasyonlara son vermeyi tercih etti.
Monopoly’nin kaşifi ayrıca bir aktris, bir şair ve kısa öykü yazarıdır.
Eserlerinde acı, romantizm, doğa ve adaletsizlik temaları göze çarpıyordu. 1892 yılında, şiirlerini bir araya getirdiği My Betrothed kitabının yaptığı 500 baskı, yapabileceğinin en iyisiydi. Lizzie’nin “Yoksulun Yararı İçin” (For the Benefit of the Poor) adlı kısa hikayesi, Henry James’in de katkı verenler arasında bulunduğu, o dönemin popüler ve seçkin dergilerinden olan Leslie’s Popular Monthly dergisinin Ocak 1895 yılı sayısında yayınlandı. Hikaye, bir tiyatro salonunda, kendisini ve annesini geçindirmek üzere şekerleme satarak mücadele veren bir çocuğu anlatıyordu. “Matthew Effect” teriminin, zenginlerin daha zengin, fakirlerin daha da fakirleştiğini tanımlamada yaygın olarak kullanılmasından yaklaşık bir yüzyıl önce Lizzie, hikayesine Matta İncili’nden şu ilgili pasajı ekledi: “ ….Çünkü kimde varsa, ona daha çok verilecek ve o bolluk içinde olacak. Ama kimde yoksa, kendisinde olan da elinden alınacak.”
Resmi kaynaklara göre Magie bu oyundan sadece 500$ kazandı
1936’ya gelindiğinde Monopoly ülke çapında oldukça popülerlik kazanmıştı. Bu sıralarda Charles Darrow ortaya bir masal atmıştı. Onun söylemlerine göre kendisi buhran yıllarında bu oyunu kendisini ve ailesini eğlendirmek için icat etmişti. Aslında elbette onun ki icat değil kurnazlıktı. Sonuçta Lizzie’nin oyunu tüm ülkede yaygınlaşmış, hatta evlerde kartonlara çizilerek oynanmaya başlanmıştı. İşin iginç kısmı oyunun ilk bölümünden çok ikinci bölümü rağbet görüyordu. Muhtemel Charles Darrow’un rastladığı oyunda ikinci kısma ait olandı.
O yıl Lizzie Magie, Washington Evening Star gazetesine Charles Darrow’u yalanlamak için bir demeç verdi ve yapmış olduğu icat için sadece 500$ dolar aldığını belirtti. Eğer Lizzie’ni hakkını aramak için tuttuğu avukat, basımevi ve patent ofisi masrafları hesaplanırsa bu sıradışı kadının eline o zamanlarda pek de bir para kalmamış olmalı.
1940 nüfus sayımında kendisine mesleğiniz ne diye sorulduğunda “oyun yaratıcısı” diye cevaplaması, geliriniz kısmına da koca bir sıfır koyması 1948 yılında onun bize biraz da küskün gittiğinin göstergesi gibi…
Çeviri: Melike Yılmazel
Düzenleme: Sibel Çağlar
Kaynaklar:
http://www.biography.com/news/monopoly-history-lizzie-magie
http://www.straightdope.com/columns/read/2986/was-monopoly-originally-meant-to-teach-people-about-the-evils-of-capitalism