Tarihte önemli liman kentlerinden biri olarak yerini almış bir kent olan Odessa, Osmanlı döneminde Hacı Bey olarak da adlandırılmaktaydı. 1787-1792 Osmanlı-Rus Savaşı sonrasında bölge Ruslara bırakılmak zorunda kalınmıştır ve o tarihten sonra Odessa Limanı, Rus donanmasına çok kritik hizmetler vermiştir. Limanı şehre bağlayan Potemkin Merdivenleri tam da bu savaşta Rus donanmasının en önemli 4 generalinden biri olan Potemkin adını taşımaktadır.
Önceleri patikalardan ve tahta basamaklardan oluşan merdiven limanı şehre bağlamaktadır ve 1837 ile 1841 yılları arasında bugünkü şekli ve planıyla inşa edilmiştir. İlk yapımı sırasında 200 basamak olarak planlanan merdivenin limanın genişletme çalışmaları sırasında 8 basamağı toprağa gömülmüş ve bugün turistlerin akınına uğrayan 192 basamak olarak hizmet vermektedir.
Merdivenlerin en alt basamağı 21,6 m en üst basamağı ise 12,5 m genişliğinde inşa edilmesine rağmen, aşağıdan bakıldığında merdiven enleri eşit ve yukarıdan bakıldığında ise basamakların görünmeyip sadece merdiven sahanlıkları görünmektedir.
Odessa (Potemkin) Merdivenlerinin hemen yanında, çeşitli tamiratlar ve değişiklikler ile son haline gelen yaklaşık 200 yıllık Füniküler hala merdivenlere alternatif oluşturmaya devam etmektedir.
Asıl ve resmi adı aynı adlı caddenin sonlandığı nokta olması nedeniyle “Primorsky Merdivenleri” olarak bilinen Odessa Merdivenlerini tüm dünyaya “Potemkin Merdivenleri” diye tanıtan ise, Sovyetler Birliğinin unutulmaz sinema yönetmeni Sergei Eisenstein’ın unutulmaz filmi “Potemkin Zırhlısı” olmuştur (1925). Özgün adı “Bronyenosyets Potyomkin” olan filmin konusunu; kısaca 1905 yılında Çarlık Rusyasının Karadeniz filosuna ait Savaş Gemisi Potemkin’de yaşam koşullarının dayanılmaz hale gelmesinden bezen mürettebatın, bu koşulların asıl kaynağını oluşturan rejime karşı bir ayaklanma başlatmaları, gemiyi ele geçirmeleri ile başlayan ve tüm şehri kaplayan çatışmalar oluşturmaktadır.
Potemkin zırhlısının yönetimi, ayaklanan tayfaları kurşuna dizmeyi reddedenlerin oluşturduğu bir komitenin eline geçer, gemi personeli işçi sınıfının yoğun bulunduğu bir şehir olan Odessa’da işçi grevlerini destekler bir tavır ortaya koyar. Çarlık Rusya’ya karşı Çarlığın en güvenilen kesimi olan ordu içinden ilk direniş olarak tarihe geçen bu olay 1905 devriminin ateşleyici faktörlerinden kabul edilmekte olup Rus – Japon savaşının, Rusya adına bir yıkıma dönüşmeye başladığı dönemde, yoksul halkın savaşa ve savaşın yarattığı yıkıma ve özellikle de yoksulluğa karşı tepkileri artık devrimci içeriğe evrilmeye başlamıştır.
Ancak Çarın; 50 bin kişilik askeri birliği ile işçilerin üzerine saldırması için uzun süre geçmez, şehre giren askeri birlik işçilerin üzerine ateş açarak büyük bir katliama başlar, resmi rakamlara göre 8 bin civarında insan asker kurşunlarıyla katledilir, yaşanan bu katliamdan sonra Potemkin Zırhlısı Odessa’dan ayrılır ve Romanya’ya sığınır.
Odessa – Primorsky – Potemkin merdivenlerinin ünü ise yukarıda da belirtildiği üzere, Sovyetler Birliğinin unutulmaz sinema yönetmeni Sergei Eisenstein’ın 1925 yılında sessiz olarak çektiği “Potemkin Zırhlısı” filminden sonra artmıştır. Film kapitalist batıda uzun süre yasaklanmıştır. Filmin en etkileyici sahnesi çarlık askerlerinin işçileri sıkıştırıp yaylım ateşine tuttukları merdiven sahnesidir.
Potemkin Merdivenlerinde yaşanan ve filme tüm çıplaklığıyla yansıtılan bu vahşet, Rusya Çarlık düzenini zulmün sembolü haline getirmiştir.
Eisenstein’ın “Potemkin Zırhlısı” filmi 1958 yılında Brüksel’de gerçekleştirilen dünya sinema fuarında bütün zamanların en önemli ve en büyük filmi olarak ilan edilmiştir.
Kaynak: rmcilek2001.wordpress.com, wikipedia, gezi siteleri
Deniz Kartal
12.06.2014