Pers İmparatoru Nevşiyan’ın Hint İmparatoru’nun kendisine ilettiği satranç oyununa karşılık olarak tavla oyununu ona gönderdiğinde hediyesinin yanına bir not eklemişti: “Ancak biraz şans gereklidir. Bu nedenle hayatın ta kendisidir.”
Tavlanın sembolik olarak barındırdığı anlamın satrançtan çok daha farklı ve kendi kanaatimce hayatın çok daha içinden geldiğini düşünüyorum. Tavlanın yaratıcısı olduğu düşünülen Nevşiyan’ın baş veziri Buzur Mehir, özellikle zaman kavramı üzerine oluşturduğu tavlaya çok farklı matematiksel ve felsefi anlamlar yüklediği görülür.
Tavlada yer alan 4 geniş köşe 4 mevsime (ilkbahar, yaz, sonbahar, kış) işaret eder. Karşılıklı 6’şar hanenin oluşturduğu iki tane 12 rakamı 1 senenin 12 ayıdır. Bu iki 12 rakamının toplamı olan 24 bir günün 24 saatidir. Oyunda toplam 30 pul kullanılmaktadır ve anlaşılacağı üzere 30 pul bir aya tekabül eder.
Temel olarak iki farklı renk pul kullanılmaktadır. Oyunun orijinalinde bu pullar satranç tahtasındaki iki renge gönderme yaparcasına beyaz ve siyah olarak tasarlanmıştır. Bu beyaz ve siyah, satrançta olduğu gibi gündüz ve geceye işaret eder. Tavla masası tek başına birdir ve tekdir. Kuşkusuz, 365 gün 6 saatten oluşan bir seneyi sembolize etmektedir. Zaman kavramı merkez alınarak oluşturulan bu eğlenceli oyunda belirleyici unsur olan zar içinde 21 olasılığı barındırır.
Bu 21 olasılık Farsi ifadeleriyle birlikte şu şekildedir:
1×1 (hep yek), 1×2 (dü yek), 1×3 (se yek), 1×4 (cehari yek), 1×5 (pencü yek), 1×6 (şeşi yek)
2×2 (dü bara), 2×3 (sebayu dü), 2×4 (cehari dü), 2×5 (pencü dü), 2×6 (şeşi dü)
3×3 (dü se), 3×4 (cehari se), 3×5 (pencü se), 3×6 (şeşi se)
4×4 (dört cehar), 4×5 (penc cehar), 4×6 (şeş cehar)
5×5 (dü beş), 5×6 (şeş beş)
6×6 (dü şeş)
İstediğiniz zarı elde etme olasılığınız 1’e 21’dir. Prof. Dr. Ali Ercan kaleme aldığı “Satranç ve Tavla” isimli makalesinde bu olasılığın %5’lik bir şansa tekabül edebileceği ihtimalini dile getiriyor.
Tavlanın matematiksel anlamlarının ardından ilginç olan bir diğer yönü de içinde barındırdığı felsefi perspektif.
Tavla; taktik, strateji ve oyun bilgisi gerektirdiği gibi olasılık hesabı ve büyük ölçüde de zar şansı barındırır. Bütün bunların yanı sıra iyi bir sinir kontrol veya otokontrol de gereklidir. Oyunun gidişine göre oyun içinde oyun değiştirmek ve her duruma uygun yeni bir stratejiyle (a planı ve b planı gibi) oynamak önemli ölçüde bir oyun bilgisi barındırmaktan geçer. Ancak zar her zaman üstün olan taraftadır. Bu haliyle tavla, Nevşiyan’ın Hint İmparatoruna dediği gibi “Hayatın ta kendisidir”.
Hayatta her insan çeşitli gelecek planları yapar, hayatını buna göre yönlendirebilir ve kendine şans kapıları açabilir. Ancak zarın getirdiği gibi rastlantısal faktörler de önemlidir. Her zaman hayat arzu edildiği gibi gitmeyebilir, tavla da olduğu gibi. Sadece pek çok seçenek içinden size göre en olumlu olanını seçersiniz. Ancak satrançta durum böyle değildir. Her hamleyi planlar ve ona göre hareket edersiniz. Yanlış bir hesaplama oynadığınız bütün doğru hamleleri boşa çıkartır ve kaybedersiniz. Satrançta her şey planlandığı gibi gider, kaybeden siz olursunuz, kaybettiren şansızlık olmaz.
Sami Mert EĞİLMEZER – Tarih Kronikleri