Osmanlı’nın son dönemlerinde, kadınlar hayatın her alanında kendilerinin de var olduklarını vurgulayan çalışmalara imza attılar.
Bu çalışmalar bize aslında kadınlara bir takım hakların gümüş tepside sunulmadığını gösteriyor ve kadınların hep bir mücadele içinde oldukları hakkında fikirler veriyor. Osmanlı İmparatorluğu döneminde kadınlar tarafından çıkarılan kadın dergileri örnekleri ;
1845, Kypseli (Petek), Efrosini Samarcidis, ilk Rum kadın dergisi
1862, Gitar, Elbis Gesaratsyan, ilk Ermeni kadın dergisi
1886, Şukûfezar, Arife, ilk müslüman kadın dergisi
1913, Kadınlar Dünyası, Ulviye Mevlan, Osmanlı İmparatorluğu’nda yaşayan tüm kültürlerden kadınlara yönelik ilk feminist kadın dergisi
1920, Diyane (Annemiz), Seza Polar, ilk Çerkes kadın dergisi
şeklinde sıralanabilir.
İlk sayısı 1886 ( kimi kaynaklara göre 1884) yılında yayınlanan Şükûfezar’ ı öncekilerden ayıran ve onu ilk kadın dergisi olarak nitelendiren en önemli şey herhangi bir gazetenin ya da yayının eki olmaksızın, başlı başına sadece kadınlar tarafından, kadınların okuması için çıkarılan ilk dergi olmasıdır. Şükûfezar “çiçek bahçesi” anlamına geliyor ve imtiyaz sahibi ise 19. yüzyılın ikinci yarısının önde gelen aydınlarından Maarif Nazırı Münif Paşa’nın kızı Arife Hanım’dır. Okuyucu mektupları derginin şekillenmesinde çok önemli rol oynamıştır. Bu mektupları yazanların çoğunun da derginin yazarları gibi, dönemin öğretmen okulu olan Daru’l Muallimat’ tan mezun oldukları görülüyor.
Arife Hanım derginin ilk sayısında “Biz saçı uzun, aklı kısa denilerek erkeklerin alaycı gülüşlerine hedef olan bir tayfayız. Erkekliği kadınlığa, kadınlığı erkekliğe tercih etmeyerek bunun aksini ispat etmeye çalışacağız” diyor ve derginin çıkış düşüncesini de bu sözlerle ifade ediyor. Dergi aynı zamanda ilim ve eğitim gerektiren mesleklerin diğer mesleklere göre üstün olduğunu savunuyor. İnsanlığın ilerlemesinin gayret ve çalışma ile olacağının ayrıca çalışma sürecinde de kadın ve erkeğin eşit olarak yer almasının önemi üzerinde duruyor.
Dergi de yazan kadınlar, o dönem kullanılan baba ve eş isimleri ile değil, kendi isimleri ile yazılar yazıyorlar. Arife hanım dışında; Münire, Fatma Nevber, Fatma Nigar ve Fatma Naima isimli kadınların da yazılarına yer veriliyor.
Şükûfezar’ı hem kendisinden önceki hem de sonraki birçok dergiden ayıran en önemli özellik kadının rolünün ev içinde tanımlanmamasıdır. Diğer dergilerde yer alan yazılar genel olarak çocuk eğitimi, evlilik, ahlak, ev idaresi, çocuk bakımı ve sağlığı, moda gibi daha çok kadınların ilgi ve görev alanlarına giren öğretici, eğitici konular hakkındaydı. Kadın iyi bir eş, iyi bir anne olarak tanımlanıyordu. Şükûfezar’da ise kadınların bu konulardaki eğitimine dair tek bir yazı bulunmaması kayda değerdir.
Şükûfezar’ın yazarları, daha çok kadınların da var olduğunu, onların da okuduklarını, yazdıklarını göstermek istemiş, erkek-kadın karşılaştırması yapmak yerine, yaptıkları ve ürettikleri ile gündeme gelmek istemişlerdir. Aslında bu yazarlar açık bir şekilde ifade etmeseler bile “erkeklerin söz sahibi olduğu bir alanda” onlar gibi olabildiklerini, kendilerinin de sadece kadınlık meseleleri ile ilgilenmediklerini göstermek istemişlerdir.
Günümüze Şükûfezar’ ın beş sayısı ulaşmıştır. Her bir sayı 16’ şar sayfa olmak üzere, beş sayı toplam 80 sayfadır. O dönem kullanılan takvime göre ilk sayısı 1301 tarihine sonraki dört sayısı ise 1303 tarihine aittir. Bu sayıların tamamı Erzurum Atatürk Üniversitesi’ne ait kütüphanede Özege Koleksiyonu’nda bulunuyor. Dergide sadece yıl olarak tarih verildiğinden hangi aralıklarda yayımlandığı bilinmemekle birlikte ilk sayıda 15 günde bir yayınlanacağı belirtilmiştir.
İnsanlığın ilerlemesi için erkeklerin söz sahibi oldukları her konuda biz de varız diyen kadınların emeği ile çıkarılmış olan Şükûfezar’ ın yani “çiçek bahçesi”‘nin günümüzde çıkan pek çok kadın dergisine örnek olabilecek niteliklere sahip olması oldukça düşündürücüdür.
Derleyen: Ciran Derya
Kaynaklar:
Şükufezar kadınlar tarafından kadınlar için ilk süreli yayın / Fatma Tunç Yaşar, Dem Dergi
http://www.istanbulkadinmuzesi.org/kadin-dergileri
https://jiyan.us/2014/07/16/sukufezar-kadini-ayakta-tutan-bir-ilk-adim-kadinlardan-olusan-ilk-kadin-dergisi/
http://e-bulten.library.atilim.edu.tr/sayilar/2013-03/images/Kadin-dergileri.pdf