Pomaklar’dan Hemşinliler’e memleketimizin az bilinen etnik grupları ve hikâyeleri…
Pomaklar
Pomaklar Slav kökenli ve dilli, Balkanların altı ülkesine (Bulgaristan-Yunanistan-Türkiye-Makedonya-Arnavutluk ve Kosova) yayılmış çoğunluğu Müslüman bir azınlık. Diğer Slav kavimleriyle birlikte Balkanlara 5 ila 6. yüzyıllar arasında gelmiş ve Bogomilizm inancıyla (Zerdüştlüğün bir tür Balkan uyarlaması) Hıristiyanlığa ve Bulgarlaşmaya direnmişler.
Bogomi biraz İslamiyeti andırdığı için ve de Pomaklar Hıristiyan fanatikler tarafından soykırıma uğradıklarından, Osmanlı’nın yanında yer almışlar ve hızla İslamiyet’e geçmişler. Türkiye’ye gelişleri Osmanlı-Rus savaşı ve uğradıkları ikinci soykırımdan hemen sonra, 1878’de.
Hala 2-3 milyon Pomak kökenlinin Türkiye’nin batısında yaşadığı tahmin ediliyor.
Nasturiler
Nasturiler kendilerine Nasturi yerine Asuri, Doğu Kilisesi veya Doğu Süryanileri demeyi tercih ediyorlar. Tarihi merkezleri Kuzey Irak’ın Musul ve İran’ın Urmiye kentlerinde bulunan mezhebin günümüzde en büyük cemaati Güney Hindistan’daki Kerala eyaletinde.
Türkiye’de 1915-1924 yıllarına kadar Nusaybin, Siirt ve Hakkâri yöresinde Nasturi topluluğu vardı, ama artık yok. Çünkü önce, 1915’te Türk-Kürt işgali sırasında, sonra 7 Ağustos-26 Eylül 1924 tarihleri arasındaki Nasturi ayaklanmasında I. Dünya Savaşı’nda Osmanlı’ya cephe aldıkları gerekçesiyle katledilmişler.
Günümüzde bu şehirlerde sadece Nasurilere ait kilise kalıntılarına rastlanıyor.
Ezidiler
Ezidiler, Kürtçe konuşan etnik-dini bir topluluk. Ezidiler hakkında pek çok yanlış anlama mevcut. Örneğin Ezidiler, Hz. Hüseyin ve beraberindeki 72 kişinin Kerbela’da şehit edilmesi emrini veren Emevi Sultanı Yezid’le ilişkilendirilmekten bıkmış durumdalar, çünkü yol göstericileri olarak kabul ettikleri “Yezid bin Ezidiyan” ile Emevi sultanı “Yezid bin Muaviye” arasında epey bir fark var. Şeytana taptıklarına ilişkin suçlamalar da bir o kadar sıkıcı. Çünkü eski Zerdüştlük ve Mitraizm’den etkilenmiş olan Ezidilik’te, Yahudi, Hristiyanlık ve İslam’da yoldan çıktığı ve kötülüğün simgesi olduğuna inanılan İblis adlı meleğin kutsal ve iyi bir melek olduğuna inanılıyor. Kendilerinin, “şeytana tapanlar” olarak anılmasını da bu yüzden reddediyorlar.
Ezidiliğin bir “sır” dini olması ve Ezidiliği yaymanın yasak oluşu nedeniyle inanış hakkında insanlar çok fazla bilgiye sahip değil. Ama Ezidilik’de peygamberlik inancı bulunmadığını, bir Ezidi’nin başka bir dine geçmesinin ise en büyük günah olarak kabul edildiğini ve diğer dinler gibi ibadethaneleri olmadıklarını biliyoruz.
Eskiden Şanlıurfa, Ezidiliğin kalesiymiş, ne var ki Ezidiler 1980’lerle beraber yurt dışına göç etmeye başlamışlar. Bugün Türkiye Ezidilerinin büyük kısmı Almanya’da yaşıyor.
Keldaniler
1304’te Katolikliği benimseyen Nasturilerin bazıları bu tarihten sonra Keldani adını almışlar. Keldaniler, uzun bir süre Hakkâri’nin merkeze bağlı Konak köyünü patriklik merkezi olarak kabul etmişler. Günümüzde patriklik merkezi Irak, Bağdat.
1843 ve 1846’da Osmanlı Devleti’nin emrindeki Kürt beyi Bedirhan Bey ile Nurullah Bey’in düzenlediği iki saldırıda katledilmişler. 1915-1918 döneminde de Kürt aşiretleriyle çatışan Keldaniler, önce İran’da Urmiye yöresine ve daha sonra da İngiliz yönetimine giren Irak’a iltica etmişler.
Bahailer
Bahailik, İran’da 1848 yılında Mehdi inancı ve Mehdi beklentisi ile doğan tek tanrılı bir din. O dönemde, İran’da idarenin baskıcı olması ve kitlelerin ekonomik olarak giderek ezilmesi, insanların kendilerini adalete kavuşturacak bir kurtarıcı beklemesine neden olmuş. Bu gelişmeler ve onun eski dini yapıya göre çok yenilikçi ve radikal fikirleri ortaya koyması, İran’da Bahailere işkence edilmesine ve baskı uygulanmasına yol açmış. Sürgüne zorlanan Bahailer, Osmanlı topraklarına sığınmışlar.
Dünya’da 230’dan fazla ülkede 5,6 milyon mensubu bulunan bu dinin Türkiye’de yaklaşık 10 bin mensubu olduğu düşünülüyor.
Malakanlar
Malakanizm Rusya’daki Hıristiyan tarikatlardan biri. Rusça’da ‘molokan’ kelimesi ‘süt içen’ anlamına geliyor. Malakanların Ortodoks Kilisesi’nden ayrılmalarına da süt içmeleri yol açmış. Ortodoks Kilisesi o tarihlerde insanların haftada iki gün süt içmesine izin veriyormuş, ama Malakanlar haftanın her gününde süt içilebileceğini savunmuşlar. Rus yönetimi ve Ortodoks Kilisesi teslisi, azizliği, ikonaları, vaftizi ve istavroz çıkarmayı reddeden; askerliği, silah taşımayı ve kullanmayı günah sayan, devlet fikrine karşı bu farklı insanlardan hoşlanmamış ve Malakanlar önce Kafkasya’nın kuzeyine, daha sonra da Tiflis, Erivan ve Bakü eyaletlerine yerleştirilmişler.
Türkiyeli Malakanlar ilk kez 1921 yılında göçe zorlanmışlar. Yeni cumhuriyet yöneticileri, Rusların Malakanları Türkiye’de Bolşevik hareketi güçlendirmek için kullanacağından korkmuş ve Türkiye’yi terk etmeyen Malakanların askere alınacağı söylemiş. Böylece askerlik karşıtı Malakanlar Sovyetler’e geri dönmüşler. 1962’de ise Malakanizm’in saflığını yitirmesi, diğer toplulukların bekâr Malakan erkeklere kız vermemesi gibi nedenlerden dolayı göçmüşler.
Türkiye’de hala Kars’ta ve İstanbul’da yaşayan Malakanların olduğu biliniyor.
Dürziler
Dürzilik, İslam kökenli bir dini inanç. Dürzi teolojisi Yeni-Platoncu düşünceden ve bazı gnostik ve ezoterik gruplardan etkilenmiş.
Dürziler inanç esaslarının çoğunu herkesten saklıyorlar. Ama Dürzi inancının beş kozmik ilke içerdiğini biliyoruz: Zekâ, Ruh, Kelime, Gelenek ve İçkinlik. Bu erdemlerin beş farklı ruh olarak sürekli Dünya üzerinde, peygamber ve filozof olarak reenkarnasyona uğradığına inanan Dürzilerin İsa ve Muhammed gibi peygamberlere de inanıp inanmadığı kesin değil. Ayrıca oruç, namaz veya hac gibi İslami ibadetleri yapmak zorunda değiller. Dürziliğin bir İslam mezhebi olduğunu söylüyor ve kendilerine “muvahhidun” (birleştiriciler, tek tanrıcılar) diyorlar, ama Sünni mezhepler tarafından din dışı ilan edilmişler.
Dünya’da 350.000 ile 1.000.000 arasında Dürzi olduğu söyleniyor. İsrail, Ürdün ve Suriye’de yoğun olarak bulunan Dürziler, Türkiye’de de Hatay civarında yaşıyorlar.
Zazalar
Zazalar, İran dillerine ait bir dil olan Zazaca’yı konuşan ve Türkiye’nin çoğunlukla Doğu Anadolu Bölgesi’nde yaşayan bir halk. Göç ettikleri coğrafyanın siyasi ve demografik koşullarına göre Kürtçe, Türkçe ve Arapça da konuşuyorlar. Zazaların dini ağırlıklı olarak İslam, mezhepleri ise Alevilik ve Sünnilik.
Zazaların kökeni üzerinde üç teori var. Bunlardan ilki Zazaların Kürt olduğunu savunurken ikincisi Türk olduğunu söylüyor. Ama Zazaların bağımsız bir etnik grup olduğunu iddia eden çalışmaların sayısı da hiç de az değil.
Hemşinliler
Hemşinliler, çıkış noktası Türkiye’nin Rize ve Artvin illeri olan, nüfusu yaklaşık 200.000 kişiden oluşan bir topluluk.
Günümüzde Hemşinlilerin kökenlerinin Ermenilere mi Türklere mi dayandığı hala tartışılıyor. Çoğu Müslüman olan Hemşinliler de kendilerini Ermeni olarak tanımlamıyorlar, ama konuştukları dil Ermenice. Örneğin Doğu Hemşinlileri (Homşetsi) Ermenice ile birlikte Türkçe de konuşuyor. Çamlıhemşin ve Pazar-Hemşin’in yüksek kesimlerinde yaşayan Batı Hemşinliler ise içinde Ermenice kelimelerin de bulunduğu değişik aksanlı bir Türkçe konuşuyor. Komşuları Lazlar, bu Hemşinlilere “Armeni” diyor.
19. yüzyılın başlarında Rusya ve Avrupa’nın bazı kentlerine giderek pastacılık ve fırıncılık öğrenmiş olan Hemşinliler, daha sonra Türkiye’ye dönerek hem bu mesleğin yayılmasını sağlamışlar, hem de mesleklerini icra etmişler. Bugün büyük şehirlerde ve hatta Hakkâri’de bile bilinen pastane ve fırınların çoğu Hemşinlilere aittir.
Kaynaklar:
http://pomaktarihi.blogspot.com.tr/2007/04/kaypedilen-kimlik-pomaklar.html
http://devrimcikaradeniz.com/2013/08/12/pomaklar/
http://arsiv.ntvmsnbc.com/news/466746.asp
http://www.molokane.org/places/Turkey/Kars/Karagoz/Who_are_Molokans.html
http://www.aksiyon.com.tr/aksiyon/haber-32989-173-karsin-sakli-yuzu-malakanlar.html
http://malakan.blogcu.com/karsin-solan-rengi-malakanlar/630733
http://rumimevlevi.com/tr/islam/mezhepler-ve-tasavvuf/sufi-yollari/sii/905-durzilik-
http://vejin.wordpress.com/2011/01/23/%E2%80%9Ckurdler-ve-zazalar%E2%80%9D-soylemi-uzerine/
http://www.radiozaza.de/zazalar%20kimdir.htm
www.londragazete.com/?p=19000
http://bianet.org/bianet/toplum/28739-etnik-bir-kimlik-olarak-hemsinliler
www. politikart1.blogspot.com.tr/2012/03/daglardan-denize-bakan-halk-hemsinliler.html
Bu yazı ilk olarak https://line.do/ internet sitesinde yayınlanmıştır.
Dünyalılar